Trauma en onderwijs: lesgeven vanuit verwondering en compassie
Iedereen maakt in zijn of haar leven wel lastige dingen mee. Sommige dingen zijn héél ingrijpend, zoals een ouder verliezen (al dan niet op jonge leeftijd), een (zwaar ongeluk) meemaken, een (vecht)scheiding, een ouder met een psychische aandoening of verslaving, vluchten vanuit je thuisland, huiselijk geweld/verwaarlozing/misbruik, etcetera. We begrijpen allemaal dat dergelijke voorbeelden heel ingrijpend zijn voor iemand, voor volwassenen maar al helemaal voor kinderen. Een ingrijpende gebeurtenis in je jeugd, ook wel ACE genaamd (adverse childhood experience), kan het welzijn en dus ook het gedrag van een kind behoorlijk beïnvloeden. Bij sommige kinderen weten leerkrachten wat er aan de hand is, maar in andere gevallen is dat niet het geval. Het zal ook niemand verbazen dat ingrijpende gebeurtenissen, waarvan sommige zelfs chronisch zijn, zoals mishandeling, verwaarlozing of misbruik, de prestaties en het gedrag van het kind op school beïnvloeden. En het mag ook duidelijk zijn dat deze kinderen juist onze steun en begrip goed kunnen gebruiken. Deze kinderen hebben vaak te maken met (onder andere):
Deze kinderen hebben het soms (heel) zwaar op school. Ze worden in het huidige onderwijssysteem ook vaak afgerekend op hun gedrag omdat men het gedrag lastig vindt, maar juist deze kinderen hebben volwassenen nodig die kalm, vriendelijk en begripvol kunnen zijn én blijven, juist wanneer het lastig wordt! Een kalme, vriendelijke en begripvolle volwassene kan een kind, dat wordt overspoeld door heftige emotie (bijv. angst of boosheid) helpen om de spanning te (leren) reguleren, om er mee om te leren gaan. Deze volwassene is op dat moment co-regulator en laat het kind alternatieve manieren zijn om met (heftige) emoties om te gaan. Want wanneer het kind ergens emotioneel op reageert, emotioneler dan eigenlijk nodig is in de situatie, dan verhoogt stressniveau bij het kind. Dat het vecht/vlucht-mechanisme activeert en dát zorgt er weer voor dat het kind uit verbinding treedt en gedrag laat zien dat vaak niet wenselijk is.
Op dit deel van de website vind je verschillende tools die kunnen helpen om het gedrag van kinderen en jongeren beter te begrijpen en met meer begrip en compassie te reageren.
Traumasensitief handelen op school
Traumasensitief handelen is pedagogisch handelen waarbij de volwassene rekening houdt met het gegeven dat het kind, of de jongeren, ingrijpende dingen heeft meegemaakt waardoor het mogelijk niet zo goed in staat is om zichzelf te kunnen reguleren.Deze ervaringen hebben invloed op de stressrespons, de gezondheid én de ontwikkeling van het kind. Het kind vertoont minder flexibel en minder veerkrachtig gedrag dan andere kinderen en het vindt het lastiger om om te gaan met spannende of moeilijke momenten. Traumasensitief handelen is dan ook het handelen vanuit kalmte, begrip en compassie. De pijlers van traumasensitief handelen is gebaseerd op drie pijlers waarop je je handelen als volwassene richt: veiligheid bieden, relaties stimuleren en gedrag en emoties hanteren. Met name het interne gevoel van veiligheid speelt een cruciale rol hierin (zie ook Polyvagaaltheorie en onderwijs). Maar, of je het nu traumasensitief handelen noemt, of simpelweg compassievol lesgeven, dat maakt eigenlijk niet uit. het vertrekpunt is hier dat de volwassene, in dit geval de docent, zijn gedrag afstemt op het kind wanneer het kind moeite heeft om een situatie aan te kunnen, in plaats van het kind te vragen om zich aan te passen aan de docent of de omgeving.
Door (trauma)sensitiever te handelen laat je als docent aan het kind zien je om het kind geeft, dat je niet weggaat of opgeeft, ook niet als het even lastig wordt, en kun je het kind helpen om te leren hoe het zich anders kan uiten. Dat doet de docent in de eerste plaats door het goede voorbeeld te geven en door jezelf af te vragen wat er met het kind is gebeurd i.p.v. jezelf af te vragen waarom het kind zo doet. Kijk door een compassiebril.
Traumasensitief handelen zorgt er tevens voor dat alle kinderen binnen boord blijven en zorgt voor een ondersteunend klimaat, gedragen door leerkrachten én leerlingen.
Na het lezen van het boek van De Traumasensitieve School - Anton Horeweg- leek mij een graphic op zijn plaats. Deze (info)graphic gemaakt in samenwerking met Anton, toont een overzicht van kennis (zwart) en handelingen die helpend zijn (blauw) op school als het gaat om kinderen die te maken hebben gehad met ingrijpende gebeurtenissen. Het toont op overzichtelijke wijze wat belangrijk is en waar je op kunt letten.
Als je méér wilt weten over dit onderwerp, lees dan vooral het boek zelf. Leg het op school. Bespreek het met je collega's.
#INBALANZOPSCHOOL
Innerlijke kinddelen
In het Westen leren we dat we slechts één psyche hebben. En dat regelt alles voor ons. Toch hebben we het vaak ook over een 'engeltje' en een 'duiveltje' op onze schouders, die ons soms dingen toefluisteren alsof we ons beseffen dat het eigenlijk best normaal is om verschillende 'delen' te hebben die met ons (Zelf) praten.
In het Internal Family System wordt juist met deze delen gewerkt. Hoe zit dat dan?
Ok, dus als kind (ergens tussen 0 en 7 jaar) maar ook later heb je dingen meegemaakt die niet zo goed aansloten bij wat je op dat moment nodig had. Je werd niet gezien of gehoord, of erkend. Of er viel iemand tegen je uit en je begreep niet waarom. Het maakt eigenlijk niet zo heel erg uit wat er precies gebeurde maar het raakte je. Als kind. Of als jongere. Of als volwassene.
Het kan zomaar zijn dat dat stukje van jou als kind later opnieuw geactiveerd (getriggerd) wordt als jongere of volwassene als je in een soortgelijke situatie terecht komt. Je volwassenbewustzijn reageert dus mogelijk op een kinddeel van je, dat nog actief is op de leeftijd van toen. Er kan dan zomaar een 'beschermer' actief worden die opkomt voor het kinddeel omdat je dat toen zelf niet kon. Deze beschermer kan dan misschien wat fanatiek reageren want het heeft onthouden dat je destijds niet goed voor jezelf kon opkomen. En weet je wat hier zo bijzonder aan is? Al deze 'delen' van jou hebben het beste met jou voor! Ze willen graag dat het goed met je gaat. Ze hebben wél een beetje vertrouwen nodig om te kunnen ontspannen en te kunnen functioneren in hun beste vorm. En daar komt je Zelf om de hoek. Dat deel van jou dat heel, liefdevol en licht is. Compleet. Zo ben je geboren en dat is je ware verschijningsvorm. Je hoeft er niets voor te doen want het is de kern van wie je bent. Het kan wel zo zijn dat je wat werk moet verzetten om er weer bij te kunnen want het leven is soms best lastig en dan bouw je soms een muurtje van kinddelen en beschermers om je heen.
Wanneer je onthoudt dat je kinddelen en beschermers er voor jou zijn om je te helpen en dat je met hen (individueel en samen) in gesprek kan gaan om ze te helpen hun echte plek (als ondersteuners en supporters) weer in te nemen, kun je steeds dichter bij je ware aard komen.
Dus stel die innerlijke (kind)delen gerust: ik ben er voor je, klein meisje/jongetje, ik zie je, ik hoor je. Dan zullen de beschermers uit hun rol terugtreden en jouw weer de ruimte geven om te kunnen zijn wie je werkelijk bent. Dat vriendelijke, kalme, liefdevolle wezen dat je bent.
#INBALANZOPSCHOOL
Risicofactoren en beschermende factoren
Ingrijpende gebeurtenissen leiden niet altijd tot trauma. Wel zijn er verschillende factoren die de kans hierop vergroten. Dat is persoonsafhankelijk. Het blijkt ook dat niet de gebeurtenis zélf maar hoe het kind met de gebeurtenis omgaat bepalend is voor het ontstaan van trauma. Ook zijn er factoren die helpend zijn in het verwerken en herstel van ingrijpende gebeurtenissen. Deze zijn mogelijk nóg interessanter, zeker voor docenten! Want wat blijkt: als het kind een ondersteunende volwassene om zich heen heeft, en dat kan óók een leerkracht zijn, dan is dat enorm helpend in het verwerken van nare ervaringen. De belangrijkste aandachtspunten voor deze ondersteunende volwassene zijn:
#INBALANZOPSCHOOL
Positieve hulpbronnen helpen de organisatie van je zenuwstelsel
Wat je aandacht geeft, groeit! Dat weten we allemaal. Het is een veelgebruikte quote in het dagelijks leven. Toch is het interessant om te kijken wáárom dat nu het geval is; vooral bij mensen die te maken hebben gehad met een traumatische ervaring.
Bij een traumatische ervaring heb je te maken met een dusdanig overweldigende, of zelfs levensbedreigende, situatie dat het lichaam 'bevriest'. Op het moment dat deze bevriezingsreactie niet (goed) kan ontladen, kunnen traumasymptomen ontstaan. Een trauma is dus niet zozeer wát er is gebeurd maar hoe je lichaam deze ervaring integreert. Dat deel zal zich afsplitsen (fragmenteren) waardoor de samenwerking van verschillende processen in je lijf minder goed zal verlopen.
Op het moment dat de aandacht voortdurend uitgaat naar de pijn, de leegte of angst die gepaard zijn gegaan met de gebeurtenis, zal deze desorganistie in stand worden gehouden of misschien zelfs toenemen. In dat geval kunnen positieve hulpbronnen helpen. Positieve hulpbronnen zijn interne of externa dingen waar je een positieve relatie mee hebt ontwikkeld, waarmee je je verbindt. Externe hulpbronnen kunnen mensen, dieren of plekken zijn. Interne hulpbronnen kunnen persoonlijke kwaliteiten zijn maar ook je ademhaling en je vermogen tot lichamgelijk gewaarzijn. Door de aandacht te richten op positieve hulpbronnen creëeer je omstandigheden voor het zenuwstelsel om te kalmeren en de organisatie onderling te bevorderen. Het geeft een gevoel van veiligheid en de (hyper)activering, ook wel arousal, krijgt de kans om te ontladen. De kennis over het bestaan van positieve hulpbronnen en de positieve invloed van positieve hulpbronnen op het zenuwstelsel is dan ook heel handig.
Let op! Deze kennis is niet bedoeld om mee te experimenteren zonder overleg of begeleiding met een specialist!
#INBALANZOPSCHOOL
De 'onderroute' bepaalt; gevaar voor bewustzijn.
Vaak laten we het 'bewustzijn' een belangrijk deel opeisen bij het aansturen of bepalen gedrag ('stop, denk, doen'); vooral bij individuen (kinderen!) met gedragsproblemen. 'Je moet eerst nadenken vóór je iets doet!'. Maar je bewustzijn wordt pas veel later 'bewust' van hoe de informatie geïnterpreteerd wordt en hoe het eigenlijk bij je overkomt. Je lijf heeft al gereageerd en geanticipeerd voordat je er zelf 'weet' van hebt en dat maakt dat je soms dingen kunt doen, die je liever niet wilt of waar je achteraf spijt van hebt.
Gedrag dat sociaal wenselijk is, noemen we 'normaal' maar wat als 'normaal' er even niet in zit? Wat als jijzelf of iemand anders gedrag vertoont dat je niet kunt duiden, omdat het niet helemaal overeen lijkt te komen met de situatie? Dan kun je er vanuit gaan dat er dus iets onderligt wat (liefdevolle) aandacht behoeft (veiligheid eerst!).
Als docent, maar ook als dochter, partner, collega of ouder, is dit ontzettend belangrijk kennis. Het stelt je ook in staat om te achterhalen waar je kunt zoeken naar een oplossing als iets blijft terugkeren :)
#INBALANZOPSCHOOL
